هخامنشیان (438) : برده داری و نظام طبقاتی در عصر هخامنشی

برده داری و نظام طبقاتی در عصر هخامنشی

هخامنشیان (بخش438)

" ... به سبب فقدان منابع سودمند ، مطالعه ی طبقات اجتماعی در ایران باستان بسیار دشوار است . در فصل دوم درباره ی موقعیت منحصربفرد شاهنشاه سخن گفتیم . بلندپایگان بزرگ شاهنشاهی ، مانند ساتراپ ها ، اعضای شورای شاهنشاهی ، اعضای دیوان عالی کشور و به ویژه سرداران ، متعلق به طبقه ی شاه بودند . اسناد ، به ویژه الواح خزانه ی دربار تخت جمشید ، در زیر این طبقه ی حاکم سه طبقه ی اجتماعی را از هم متمایز می کنند .

نخستین طبقه ، پارسیان یا بطور کلی ایرانیان بودند که به ایلامی  shalup گفته می شدند ... 

چون ظاهرا شمار اینها زیاد بود ، بهترین معادل این اصطلاح " آزادان " است یا شاید " شهروندان کامل " . در هر حال این طبقه در درون خود لایه های گوناگونی داشت ، ولی عجالتا وارد جزءیات آن نمی شویم . 

در الواح خزانه برای طبقه دوم نه یک واژه ایلامی که یک واژه فارسی باستان بکار رفته است ، یعنی grdhya که لفظا به معنای " خانگیان " یا " چاکران " است . در بسیاری موارد این لفظ به معنای کارگر است و در اسناد مذکور به هزاران کارگر دربار اطلاق می شود ؛ مخصوصا بر کارگران نیمه آزاد یا موظفان اجباری . آنها را باید از نظر اجتماعی " نیمه آزادان " نامید . آنها معمولا برای مدتی به کار اجباری فرا خوانده می شدند . این نکته را داماندایف به استناد اسناد بابلی نشان داده است . مثلا لوحی از زمان داریوش ، به یک بابلی اشاره دارد که برای یک سال بیگاری به ایلام فراخوانده شده است (1) .

طبقه ی سوم بردگانند که در اسناد ما با کلمه ی ایلامی libap نشان داده می شوند که می توان آن را لفظا به " خادم " ترجمه کرد . شمار اینان به مراتب کمتر از آزادان و نیمه آزادان بود . همچنین به نظر می رسد که موقعیت اجتماعی اینان خیلی وقت ها میان خادم و برده متغیر بوده است . ظاهرا در این جا نیز به تدریج ، گذاری اتفاق افتاده است . معلوم است در آن زمان هایی که جیره ی جو آنها به 20 پیمانه در ماه می رسیده ، سر و کار ما با بردگان است . این جیره در واقع دو سوم جیره ی معمول یک کارگر ساده ی نیمه آزاد بوده است . در واقع 440 گرم نان در روز خوراکی بخور و نمیر بود . 

... بردگان همان جایگاه اجتماعی ای را داشتند که اسیران جنگی .

اینها تنها وظیفه داشتند ، نه حق . 

هنگامی که دستمزدهای پرداخت شده ی فرمانروایی هخامنشی را به دقت بررسی می کنیم ، در می یابیم که برای دولت تفاوت های اجتماعی میان آزادان و نیمه آزادان بسیار کمتر از توانایی ها و دستاوردهای یکایکشان اهمیت داشته است . از این نظر فرقی اجتماعی هم میان ایرانیان غیرپارسی و خارجی ها گذاشته نمی شد . داریوش بیگانگانی از این دست را گروه گروه برای کار به پارس می آورد - مصری ، بابلی ، تراکیایی ، لیکیایی ، کاپادوکیایی و ایونیایی . اما دستمزد همه ی اینها مانند ایرانیان غیرپارسی بود ، یعنی به میزان کاری که انجام می دادند . البته در سندها به پارس ها تنها در مقام سرپرست بر می خوریم . پارس ها ناظر بر کارگران ، پیشه وران و هنرمندانی بودند که برای دربار کار می کردند و مسءول جیره های آنان بودند . این نظارت همیشه با نرمش همراه نبوده است ...

به این ترتیب (از نظر جیره) مهم نبود که پیشه وران یا استادکاران آزاد بودند یا نیمه آزاد ، یعنی موظفان اجباری . در خدمت شاهنشاه برای کار معین دستمزد معین پرداخت می شد . در این مورد حتی اسیران مستثنی نبودند . البته با یک تفاوت ظریف : آنها تا زمانی که هنوز اسیر بودند ، پرداخت جیره شان مانند بردگان بود ، یعنی فقط دو سوم جیره ی معمول کارگران ساده (20 پیمانه جو در ماه به جای 30 پیمانه) . اما هنگامی که آزادی خود را باز می یافتند ، جیره های کاسته شده برای کارهای انجام گرفته را یکجا دریافت می کردند . مثلا از چهار اسیر سوری خبر داریم که به عنوان کارگر متخصص در ساخت کاخ تخت جمشید کار کرده بودند . این ها در دسامبر 480 آزاد شده اند و برای سه ماه کار در دوره اسارت ، گوشت ، شراب و نقره ی کسر شده ی خود را دریافت کرده اند . "

والتر هینتس ، داریوش و ایرانیان ، ترجمه پرویز رجبی ، نشر ماهی، چاپ دوم ، صص 352 - 350

1 . با این اوصاف ،  طبقه دوم را هم می توان برده به حساب آورد . 

 ###############

کانال حقیقت

https://telegram.me/haghighat1357